Atölyelerinin 1905 yılında yayınlanan çalışma programı adeta bir manifesto niteliğindeydi: “Biz toplum, tasarım ve el sanatları arasında sıkı bir ilişki kurmayı amaçlıyoruz ve gereksinmelere cevap veren doğru, sade ev ürünleri üretmek istiyoruz. Kullanılabilirlik temel koşulumuzdur, gücümüz doğru orantılar ve malzemenin iyi kullanımıdır. Sanatçı zanaatkarın işi, ressam ve heykeltıraşın işi gibi değerlendirilecektir. Şehirlerimiz, evlerimiz, odalarımız, mobilyalarımız, giysi ve takılarımız, dilimiz ve duygularımız zamanımızın ruhunu basit, yalın ve güzel bir şekilde ifade etmekten uzaklaşırsa ecdadımızın gerisine düşmüş oluruz.”

Viyanalı yenilikçiler üretimlerini pazarlayabilmek için, firmanın görünüş biçimini de standartlaştırarak bir marka oluşturdular. Bunun dışında, endüstrileşme dönemiyle kaybolan kullanıcı ve tasarımcı arasındaki ilişki tekrar kuruldu. Aracı tüccar sistemi ortadan kaldırılarak satın alan ile sanatçı arasında bir bağ kuruldu. Viyana Atölyeleri’nin ideolojisi, anonim endüstri ürünlerine yer vermeyen çağdaş tasarımlar uğruna savaşmaktı. Bu gelişimin öncüleri arasında, Britanyalı Arts and Crafts sanatçıları olan William Morris, Charles Ashbee ve Charles R. Mackintosh sayılabilir. Ama günlük gereksinmeler için tasarlanmış çağdaş ürünleri bir şirketin ekonomikliği ile birleştirmek, ilk kez Viyana Atölyeleri tarafından gerçekleştirilmiştir.

1903

Mimar Josef Hoffmann, ressam Koloman Moser ve iş adamı Fritz Waerndorf Viyana Atölyeleri’ni (Wiener Werkstätte) kurarlar. Bu “El sanatçılarının üretim kooperatifi”nin kurulması, Hoffmann ve Moser için saf sanatsal kriterlere göre kazanç düşüncesinden bağımsız olarak ve aracı tüccarı kaldırarak, kaliteli ve sanatsal açıdan değerli el sanatları ürünleri üretebilecekleri bir platform oluşturmuştur. Böylece “Arts and Crafts” hareketine ve “Guild of Handicraft” görüşlerine dayalı ve sanat endüstrisinin seri üretimine karşı bir model kurarlar. İlk atölyeler metal ve gümüş atölyeleri olarak Viyana 4. bölgesinde Heumühlgasse de küçük bir evde kurulur. 1903 yılının sonu 1904 yılının başında kuruluş merkezi 7. bölgedeki Neustiftgasse 32/34 e taşınır ve diğer atölyeler de eklenir. Çalışan işçilerin seçimi ve eğitimine önem verilir, özellikle Hoffmann ve Moser’in tasarımlarını gerçekleştirebilecek olanlar seçilir.

Viyana Atölyeleri’nin kurulmasından hemen sonra hem firmayı (WW) temsil edecek hem de kurumsal kimliğin çekirdeğini oluşturabilecek bir amblem arayışı içine girilir. Hatta Fritz Waerndorfer ile yazışmada olan Charles Rennie Mackintosh, iki W’nin bir çizgiyle birleştirdiği logoyu önerir. Sonuçta Koloman Moser tarafından tasarlanan içiçe geçmiş çift W harfi kabul edilir ve Wiener Werkstätte’nin tarihi boyunca kullanılacaktır.

1904

WW (Viyana Atölyeleri) piyasa koşullarının bilincinde, kurulma aşamasını sürdürür. Kooperatifle ilgili ayrıntılı bilgiler yayınlanır, Berlin’de ilk WW sergisi açılır. Almanya’daki ilk sergiyle birlikte ilk yayın da gerçekleşir. Almanya’da 1898 yılından seri Dresdner El sanatları Atölyeleri ve Münih Ev donanımları Atölyeleri WW’nin programına benzer bir şekilde çalışmaktadır. Bunlarla WW’nin arasındaki fark  WW’nin lüks ürünler üretmesi ve bu nedenle de bireysel ‘mesenlik’ sistemine bağlı olmasıdır. Mesenlik ile ilgili en belirgin örnek de Purkersdorf sanatoryumudur, WW’nin bütünsel sanat bağlamında ilk işidir. Bu proje sayesinde Hoffmann ve Moser önceki konut projelerini de tamamlayabilirler ve WW atölyelerinin de genişletilmesiyle, yabancı firmalara bağlı olmaksızın komple konut iç mimari projeleri alabilecek duruma gelirler.

1907

WW satış mekanlarını genişletir. Neustiftgasse’deki mevcut sergi salonunu büyütür ve Viyana’nın merkezinde Graben caddesinde yeni bir satış yeri açar. Bu dükkanda kendi ürünlerinin dışında “Wiener Keramik” gibi firmaların ürünleri de satılmaktadır. Bu yıl içinde tamamlanan diğer büyük proje de Kabarett Fledermaus’un (Yarasa kabaresi) açılışıdır. Avangart bir kabare olan bu mekan WW tarafından uygulanır ve işletilir. Bu proje de bütünsel sanat anlayışı ile yürütülmüştür; Peter Altenberg Fledermaus “ev şairi” olarak çalışmaktadır.

1911

WW üretim çeşidine moda ürünlerini de ekler. Tek ürün olarak yapılanlar 1911 yılı öncesinde görülse de, kooperatif artık moda ve giysi üretim alanlarından da iş almaktadır. Yeni moda bölümü yıllar içinde WW’nin en başarılı dallarından biri olacaktır.

1915

Otto Primavesi WW’nin işletme yöneticisi olur. Savaş yılları içinde yeni kurulan ve organize edilen WW, sadece satın alma gücünün azalması değil, aynı zamanda hammadde ve iş gücünün azalmasından da zarar görür. İşçilerin savaş görevine çağırılması ile tüm bölümlerde personel azalır. Moda bölümü göreceli olarak daha az etkilenmiştir, moda gösterileri düzenler ve sahne kostümleri üretmeye başlar. Fransa’nın savaşa katılması ile Almanya’da ve tarafsız ülkelerde satışlardan önemli bir kar beklenmektedir. WW’nin kumaş bölümüne tasarımlar vermekte olan Dagobert Peche’nin resmen kadroya alınmasıyla da Viyana Atölyeleri’nin içinde bir tarz değişikliği de izlenecektir.1916

Marienbad ve Berlin’de yeni satış noktaları açılacaktır, Viyana’da Palais Esterhazy içinde bir moda salonu kiralanır. Personel azlığına  bir çare bulabilmek ve aynı zamanda da yeni bir hava sağlamak için, Josef Hoffmann ve Dagobert Peche Neustiftgasse’de sanatçı atölyelerini geliştirirler. Burada  genç hanım sanatçılara (çoğu Hoffmann’ın öğrencileridir) çalışma mekanları ve malzeme verilir. Bu şekilde üretilen objeler bir sanat kurulu tarafından denetlenerek, ya WW tarafından satın alınırlar veya seri üretime sokulurlar.

1917

Dışsatımı desteklemek ve gerekli olan dövizi ülkeye sokabilmek için Avusturya hükümeti üretim yapan şirketleri desteklemektedir. Böylece dost ve tarafsız ülkelerde moda gösterileri düzenlenir ve WW de bunlara katılır. Hatta

Avusturya Devleti Viyana Atölyelerini, İmparatorluk Dışişleri Bakanlığı, İmparatorluk Savaş Basın Bürosu ve İmparatorluk Ticaret Bakanlığı olarak, tarafsız ülke olan İsviçre’de bir kardeş şirket kurması için zorlar. Böylece Zürih’te WW AG kurulur ve yönetimine de Dagobert Peche getirilir. Artık Avusturya uygulamalı sanatlar ürünlerinin ve özellikle WW’nin uluslararası kabul gören ürünlerinin önemli bir dışsatım dalını oluşturduğu kesindir.

1919

Otto Primavesi WW içinde bir reform yapmaya karar verir ve şirketin başına akrabası olan Egon Butschek’i getirir. İlk hareket Marienbad mağazasını kapatmak olursa da 1920 yılında tekrar açılacaktır. Almanya’da Gropius, Feininger, Itten ve Marcks Devlet Bauhaus okulunu kurmuşlar ve metal bölümünün yönetimine de eski bir WW çalışanı olan Naum Slutzky’i davet ederler. WW’nin tarzı, yararlılıktan sanat sanat içindir düşüncesine doğru değişirken, Bauhaus üretimi WW’nin ilk dönemlerindeki amaca yönelik yalınlık ve geometrik çizgilerin egemen olduğu bir düşünceyi savunur.

1928

Viyana Atölyeleri varoluşunun 25. yılı kutlamalarını Palais Esterhazy’de düzenler. Bu kutlamalar nedeniyle de WW hakkında bir kitap yayınlanır. Kutlamaların başında Kuno Grohmann, WW kuruluşunun Bodencreditanstalt ve İsviçreli iş adamları tarafından desteklendiğini de duyurur. İsviçreli şirket Contex bir tekstil üreticisidir. Büyük toptancılarla iş anlaşmaları bağlanır. Grohman ABD’de bir toptancı arayışı içindedir. Küçük acenteler, Marienbad gibi kapatılır. Grohmann üretimi seri üretim olarak geliştirir.

1929/1930

New York borsasının çöküşü ile WW de büyük bir ekonomik güçlük yaşamaktadır. Bir yatırımcı grup son kez devreye girer kuruluşu kurtarma çabası içinde. İşletmede rasyonelleşme önlemleri içinde dekoratif kumaşlar, sofra cam ürünleri ve duvar kağıdı gibi seri üretime ağırlık verilir.

1932

Tüm rasyonelleşme çabalarına ve üretimi piyasa koşullarına uydurma girişimine rağmen, yeni yöneticiler kuruluşu kurtaramaz. Eylül ayında Viyana Atölyeleri’nin stoktaki ürünleri açık artırma ile satılır ve Ekim ayında da ticaret mahkemesine likidasyon için başvuru yapılır. Tüm tekrar canlandırma girişimleri başarısız olunca, Wiener Werkstätte (Viyana Atölyeleri) 1932 kesin olarak kapanacaktır.

Bir dönem ürünleri ve kuruluş amacı ile örnek bir işletme olan Viyana Atölyeleri’nin bu çöküşünün nedeni, bence salt ekonomik veya işletme sorunlarına bağlanamaz. Tasarım olarak da piyasa koşullarına uymak onu zamanının gerisinde bırakacak, ve Avrupa’ya hakim olan modernist hareketlerle yarışamaz bir şekle sokacaktır. Bir zamanlar yalın soyutlamaya varan çizgileriyle çağının ilerisinde olan bir kurum, kendisini de inkar edercesine yeni gerçekçilik akımına da karşı gelecektir.

Kısa tarihçesi ile tanıtılan WW kuruluşu, 1939 yılında ticaret sicilinden de silindikten sonra, tüm arşivi Avusturya Uygulamalı Sanatlar Müzesi’ne (bugünkü MAK) devredilecektir. Bu sergiyle de bütün bu arşivin ortaya çıkarılması, şimdiye kadar Viyana Atölyeleri için düzenlenmiş sergilerin en kapsamlısıdır. Bu sergi için yayınlanan  katalog, Peter Noever’in düzenlemesi içinde Siegfried Matti, Paulus Rainer, Christian Witt Dörring gibi uzmanların görüşlerine de yer vermektedir.

“Der Preis der Schönheit. 100 Jahre Wiener Werkstaette” Hrsg. Peter Noever, MAK Wien, Hatje Cantz,2003.

www.mak.at/jetzt/ausstellungen